Samookaleczenia, znane również jako autoagresja lub samouszkodzenia, to celowe zadawanie sobie ran lub bólu fizycznego. Jest to destrukcyjny mechanizm radzenia sobie z trudnymi emocjami i doświadczeniami. Samouszkodzenia nie są celem samym w sobie, są sposobem zredukowania dyskomfortu psychicznego. Problem ten dotyka najczęściej młodzież i młodych dorosłych, choć może wystąpić w każdym wieku.
Formy samookaleczeń:
Bezpośrednie:
- Zadawanie sobie ran ciętych
- Przypalanie skóry
- Uderzanie się
- Drapanie się, szczypanie
- Wyrywanie włosów
- Gryzienie się
- Wbijanie w ciało ostrych przedmiotów
Pośrednie:
- Nadużywanie leków
- Głodzenie się
- Ryzykowne zachowania
- Zaniedbywanie zdrowia
- Nadmierne ćwiczenia fizyczne
Przyczyny samookaleczeń:
- Intensywne, trudne do zniesienia emocje
- Poczucie pustki i odrętwienia
- Silny lęk lub napięcie
- Głęboki smutek i przygnębienie
- Poczucie winy i wstydu
- Złość skierowana do wewnątrz
- Niska samoocena
- Trudności w regulacji emocji
- Traumatyczne doświadczenia
- Zaburzenia osobowości
- Problemy w relacjach
- Poczucie braku kontroli nad życiem
Sygnały ostrzegawcze:
- ubrania nieadekwatne do pogody, np. z długimi rękawami, nogawkami, które mają za zadanie ukryć efekty samouszkodzeń
- Izolowanie się od innych
- Gromadzenie ostrych przedmiotów
- Częste „przypadkowe” zranienia
- Unikanie aktywności fizycznej (tych, podczas których mogą zostać odsłonięte rany, blizny, np. lekcji WF-u, zajęć na basenie, niechęć do przebierania się przy innych).
- Noszenie przy sobie ostrych narzędzi
- Wzrost impulsywności
- Długotrwałe zamartwianie się, większa płaczliwość
- Zachowania ryzykowne
Dlaczego pomoc psychologa jest niezbędna?
Profesjonalna diagnoza specjalisty pomoże zrozumieć głębsze przyczyny samookaleczeń i pomoże w nauce konstruktywnego radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych.
W bezpiecznej przestrzeni jaką jest gabinet specjalisty, psycholog pomoże wypracować zdrowe sposoby radzenia sobie z trudnymi emocjami, takie jak:
- Techniki regulacji emocji
- Metody rozładowywania napięcia
- Strategie Mindfulness
- Umiejętności komunikacyjne
- Nauka czynności zastępczych
Terapia pozwala przepracować głębsze przyczyny samookaleczeń:
- Traumatyczne doświadczenia
- Problemy rodzinne
- Trudności w relacjach
- Zaburzenia nastroju
Psycholog towarzyszy w długotrwałym procesie wychodzenia z samookaleczeń, zapewniając:
- Regularne wsparcie
- Monitoring postępów
- Zapobieganie nawrotom
- Budowanie poczucia własnej wartości
Przykładem interwencji, którą może podjąć specjalista jest wspólne wypracowanie planu bezpieczeństwa. Plan bezpieczeństwa to spisanie przez osobę samookaleczającą się sekwencji działań, które może podjąć w obliczu
pogorszenia stanu emocjonalnego i pojawienia się autodestrukcyjnego impulsu.
Inną interwencją jest zachęcania do tymczasowego zastosowania negatywnych zachowań zastępczych. Metoda ta opiera się na sięgnięciu po działania na tyle przypominające samouszkodzenia,aby móc zasymulować i zastąpić nimi akt autoagresji (Walsh, 2014). Ich efektem jest zwykle wywołanie fizycznego bólu,ale bez naruszania tkanek i trwałych uszkodzeń, albo innego doznania zmysłowego.
Ważnym elementem terapii jest również psychoedukacja rodziny i bliskich osób o naturze samookaleczeń i sposobach wspierania osoby dotkniętej tym problemem.
Samookaleczenia to poważny problem wymagający profesjonalnej pomocy. Nie są one przejawem „szukania uwagi”, ale sygnałem głębokiego cierpienia emocjonalnego. Z odpowiednią pomocą można nauczyć się innych sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami i stopniowo wychodzić z destrukcyjnych wzorców zachowań.